مکانیسم تثبیت کنندههای خلق در بهبود بیماریهای اعصاب و روان
تثبیت کنندههای خلق داروهایی هستند که عموما برای درمان افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، اختلال دو قطبی، اختلال شخصیت مرزی، بیماری MS و سایر بیماریهای مغز و اعصاب تجویز می‌شوند. همچنین از برخی انواع داروهای تثبیت کننده خلق به عنوان دارویی مکمل در پروسه‌های درمانی که از داروهایی مانند داروهای ضد افسردگی استفاده می‌شود نیز بهره می‌گیرند.
تثبیت‌کننده‌های خلق میزان انتقال دهنده‌های عصبی مغز را متعادل می‌کنند، به همین علت سبب کنترل حالت‌های احساسی و رفتاری فرد بیمار می‌شوند. داروهای تثبیت‌کننده خلق همچنین می‌توانند برای درمان مشکلات خلقی ناشی از اسکیزوفرنی و سایر بیماریهای مغز و اعصاب، مانند افسردگی موثر باشند. جالب است که بدانید این داروها همچنین به‌عنوان داروهای ضد انعقادی نیز کاربرد دارند.
تثبیت کنندههای خلق به طوری کلی به سه دسته‌ی داروی لیتیم، داروهای ضد روان پریشی و داروهای ضد تشنج تقسیم بندی می‌شوند. از میان این سه دسته تنها تعداد خاصی از داروها وجود دارند که به عنوان داروی تثبیت کننده‌ی خلق تجویز می‌شوند. در ادامه به ذکر مکانیسم پرکاربردترین داروهای این سه گروه و تداخلات دارویی آنها خواهیم پرداخت.
مکانیسم و تداخلات دارویی تثبیت کنندههای خلق:
۱. لیتیوم:
یون لیتیوم موجود در این دارو به علت شباهت اندازه و بار الکتریکی به یون سدیم، در ایجاد پتانسیل عمل در سلول‌های عصبی جایگزین سدیم شده و سبب ایجاد اختلال در عملکرد انتقال دهنده‌های عصبی مثل سروتونین، نوراپی نفرین، دوپامین و استیل کولین می‌شود و گیرنده‌های آنها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
۲. ریسپریدون:
ریسپریدون یک داروی ضد روان پریشی آتیپیک است. این دارو سبب مهار گیرنده‌های سروتونرژیک، دوپامینرژیک(۴D)، کولینرژیک، آدرنرژیک و هیستامینی شده و به این طریق سبب درمان بیماری می‌شود. اگر داروهایی که به صورت منظم مصرف می‌کنید سبب خواب آلودگی می‌شوند (مانند قرص‌های خواب، داروهای ضد درد حاوی مواد مخدر، داروهای ضد صرع، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد اضطراب، داروهای سرماخوردگی، داروهای ضدحساسیت و همچنین داروهای شل‌کننده عضلات) قبل از مصرف ریسپریدون، پزشک معالج خود را از مصرف این داروها مطلع سازید. از دیگر داروهایی که با ریسپریدون تداخل دارند، داروهایی مانند کاربامازپین، فنی توئین، فنوباربیتال، فلوکستین، ریفامپین و لوودوپا می‌باشد.
۳. لاموتریژین:
این داروی که با نام تجاری Lamictal نیز در بازار عرضه می‌شود، یک داروی ضد تشنج است. این دارو مانند کاربامازپین و فنی توئین، سبب بلوکه شدن کانال‌های سدیمی وابسته به ولتاژ می‌شود. لاموتریژین سبب افزایش غلظت پلاسمایی داروی والپروات و همچنین غلظت پلاسمایی متابولیت‌های فعال کاربامازپین می‌شود. این دارو نسبت به سایر داروهای ضد تشنج، تداخلات دارویی کمتری دارد. اثرات فارماکوکینتیک لاموتریژین با فنی توئین، کاربامازپین و داروهای القا کننده آنزیم‌های کبدی نیمه عمر این دارو در بدن را کوتاه‌تر می‌کند.
۴. والپروات:
والپروات یک داروی ضد تشنج می‌باشد. مکانیسم دقیق فعالیت والپروات به درستی مشخص نیست اما گمان می‌رود که با جلوگیری از کاهش میزان فسفاتیدیل اینوزیتول (۳٬۴٬۵) تری فسفات(PIP3) موجب کاهش تشنج می‌شود. از دیگر فعالیت‌های این دارو می‌توان به بلوکه کردن کانال‌های وابسته به ولتاژ سدیم و افزایش سطح GABA در مغز اشاره کرد. از آنجایی که این دارو سبب مهار گلوکورونیل ترانسفراز و اپوکسید هیدرولاز می‌شود و همچنین افینیتی بالای در اتصال به آنزیم‌های کاملا پروتئینی دارد، ممکن است با هر دارویی که در این زمینه فعالیت می‌کند، تداخل ایجاد کند. این دارو سبب تقویت اثرات مهار کننده CNS الکل می‌شود. این دارو به این علت که می‌تواند کلیرانس سایر ضد تشنج ها (از جمله فنوباربیتون،فنی توئین، کاربامازپین و لاموتریژین) را کم کند، نباید همراه با سایر داروهای ضد تشنج مصرف شود. داروهای دیگری که با والپروات تداخل دارند عبارتند از: آسپرین، بنزودیازپین‌ها،آنتی بیوتیک های کارباپنم، سایمتیدین، اریترومایسین، Ethosuximide، فلبامات، مفلوکین، قرص های ضد بارداری خوراکی، Primidone، ریفامپین، وارفارین و زیدوودین.
۵. کاربامازپین:
این داروی ضد تشنج یک مهارکننده‌ی کانال‌های سدیمی وابسته به ولتاژ است و از طرف دیگر فعالیت‌های این دارو سبب رهاسازی سروتونین از وزیکول‌ها در محل سیناپس و مهار بازجذب این آمین عصبی از سیناپس است. کاربامازپین با داروهایی مانند پریمیدون، فنوباربیتال،فنی توئین، وارفارین، لاموتریژین، تئوفیلین، اسید والپروئیک، اریترومایسین، سایمتیدین، پروپوکسیفن، قرص های جلوگیری از بارداری و بنزودیازپین ها تداخل دارد.
۶. توپیرامات:
این دارو کانال‌های سدیمی وابسته به ولتاژ ، آزادسازی اسیدهای آمینه تحریکی( مانند گلوتامات) و گیرنده‌های کاینیک اسید را مهار می‌کند، سبب افزایش میزان GABA ، مهار گیرنده‌ی GABA A از طریق اتصال به GABA ، مهار اختصاصی کربنیک انهیدراز و مهار کانال‌های کلسیمی L می‌شود. توپیرامات با داروهایی که باعث خواب آلودگی می شوند، داروهای شل کننده عضلات، داروی اضطراب یا افسردگی، استازولامید، زونیسامید، والپروئیک اسید و قرص های ضد بارداری تداخل دارویی دارد.
۷. گاباپنتین:
گاباپنتین، لیگاند زیرواحد α۲δ در کانال‌های کلسیمی است و با اتصال به این زیرواحد، مانع از برهم‌کنش زیرواحد α۲δ با سایر زیرواحدهای کانال می‌شود. در نتیجه، فعالیت کانال‌ها کاهش پیدا می‌کند و انتقال پیام عصبی ناقل حس درد رخ نمی‌دهد. این دارو آنالوگ ساختاری برای گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA) است، اما به گیرنده‌های GABA متصل نمی‌شود.