مکانیسم ایجاد اعتیاد و اهمیت داروهای ترک اعتیاد چیست؟

مواد اعتیادزا و داروهای ترک اعتیاد، هر دو از نظر ساختاری به انتقال دهنده های عصبی( نوروترانسمیترها) مغز شباهت دارند، یا در فعالیت گیرنده‌های این نوروترانسمیترها اختلال ایجاد می‌کنند. وقتی فرد، هر یک از این دو ماده را مصرف می‌کند، بدن وی طی مکانیسم‌هایی شروع به کاهش تولید و ترشح انتقال‌دهنده‌های عصبی می‌کند. این فرآیند تا آنجایی پیش می‌رود که بدن تولید این انتقال دهنده‌های عصبی را فراموش می‌کند و دیگر قادر به تولید آنها نیست؛ زیرا که منبع تامین کننده‌ی خارجی وجود دارد. در این زمان است که بدن فرد معتاد دیگر در غیاب آن ماده‌ی اعتیادزا (روانگردان) نمی‌تواند به فعالیت عادی خود ادامه دهد و در صورت قطع ناگهانی ماده‌ی روانگردان، بدن دچار علائم فیزیولوژیکی و شوک‌های روانی می‌شود.

.

داروهای ترک اعتیاد به علت آنکه تحت نظارت علمی و به شیوه‌ای مفید برای بدن ساخته می‌شوند، می‌توانند جایگزین‌های مناسبی برای مواد اعتیاد‌زا باشند. از این جهت پزشکان از این ویژگی آنها استفاده می‌کنند و با گول زدن بدن، بجای اینکه فرد از ماده‌ی اعتیاد زا استفاده کند، می‌تواند نیاز خود را با داروهای ترک اعتیاد برطرف کند. در هنگام مصرف داروهای ترک اعتیاد به علت خاصیت آنها، بدن دوباره تولید و ترشح انتقال دهنده‌های عصبی را به آرامی به خاطر می‌آورد. نکته‌ی مهم اینجاست که دوز مصرفی این داروها نیز باید بعد از مدت زمانی به آرامی کم شود تا بدن به آنها نیز اعتیاد پیدا نکند.

برای اینکه فردی بتواند اعتیاد خود را ترک کند، ابتدا باید بدن خود را از تمام مواد مخدری که تا کنون مصرف کرده است پاک کند. این پروسه در افراد مختلف، متفاوت است و از چند روز تا چند هفته طول می‌کشد. به همه‌ی مراحلی که در این چند روز انجام می‌گیرد، سم زدائی می‌گویند. از جمله عناصر کمکی برای ترک اعتیاد مواد مخدر، استفاده از داروهای ترک اعتیاد می‌باشد. توجه داشته باشید که این داروها اگر به صورت خودسرانه مصرف شوند، سبب وابستگی و اعتیاد مجدد( اعتیاد به داروهای ترک اعتیاد) می‌شوند.

تاثیر چند نوع از داروهای ترک اعتیاد بر روند سم زدایی:

اولین دارویی که به آن خواهیم پرداخت، بوپرنورفین است. این دارو برای درمان اعتیاد به مواد مخدر تجویز می‌شود. گفته شده است که بوپرنورفین بعد از اینکه تقریبا ۹ فرآیند شیمیایی کنترل شده بر روی تریاک انجام گرفت، تولید می‌شود و بهترین جایگزین برای داروی متادون می‌باشد. همچنین از این دارو در تسکین دردهای شدید و مهار اثرات تنفسی که فنتانیل‌های موجود در داروی بیهوشی به وجود می‌آورند، بکار می‌رود.

دومین داروی مورد استفاده، متادون می‌باشد. متادون که با نام تجاری دولوفین در بازار عرضه می‌شود، یک ماده مخدر صنعتی است که قابلیت استفاده به عنوان یک مسکن بسیار قوی را دارد.  متادون به عنوان یک درمان برای مهار اعتیاد به مواد افیونی مانند هروئین، مرفین و تریاک و استفاده می‌شود. همچنین این دارو برای تسکین دردهای بسیار زیاد و طاقت فرسا تجویز می‌گردد. متادون، آگونیست بسیار قوی برای گیرنده‌ی μ-اپیوئیدی است. این دارو همچنین آنتاگونیست گیرنده‌ی گلوتامرژیکِ متیل آسپارتات( NMDA) است و احتمالاً فعالیت این کانالِ یونیِ دریچه‌دارِ وابسته به لیگاند را مهار می‌کند و از این طریق میزان وابستگی به مخدرهای اپیوئیدی را در فرد کاهش می‌دهد.

.

سومین دارو، از گیاه بومی آفریقا به دست می‌آید. نام علمی این گیاه Tabernanthe iboga می‌باشد که در جشن‌های مذهبی آفریقا از این گیاه استفاده می‌شده است. در ریشه‌ی این گیاه، یک آلکالوئید قوی به نام ایبوگین وجود دارد که به عنوان محرک عصبی-عضلانی عمل می‌کند و سبب از بین بردن تمایل شدید مصرف مواد مخدر در فرد می‌شود. این ماده همچنین می‌تواند سندروم ناشی از ترک مواد مخدر را نیز درمان کند. داروی رایجی که این اثرات را در فرد ایجاد می‌کند، دتوکسین می‌باشد. این دارو عوارض جانبی بسیار کمی دارد و سبب کاهش چشمگیری در علائم ترک اعتیاد همچون تشنج، رعشه، عوارض عصبی، گیجی، استفراغ و اسهال می‌شود. یک خبر خوش اینکه، ۱۵مردادماه امسال از یک داروی گیاهی ترک اعتیاد به نام دتوکسین طی مراسمی پرده برداری شد. این دارو توسط محققان پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی تولید شده است و از گیاه تلخ بیان یا سوفورا آلو پکروئید تهیه می‌شود. این گیاه بومی استان کرمان است و خاصیت دارویی مشابه با  Tabernanthe iboga را دارد.

Figure 2: داروهای ترک اعتیاد و داروهای کمکی

نکات مهم در مصرف داروهای ترک اعتیاد:

افرادی که به مواد افیونی اعتیاد پیدا می‌کنند در صورت وجود مشکلاتی از جمله آلرژی به بوپرونوفین، اختلالات تنفسی، بیماری‌های کبدی و کلیوی، سابقه اعتیاد به الکل یا دارو، بیماری های مغز و اعصاب و… باید پزشک معالج را از وجود این مشکلات مطلع سازند.