مکانیسم اثر داروهای ضد افسردگی
یکی از جالب‌ترین و هیجان انگیز‌ترین مسائل در مورد عملکرد یک دارو، چگونگی مکانیسم عمل آن دارو در حوضه‌ی ماکرومولکولی می‌باشد. اینکه یک دارو تا چه میزان با ماکرومولکول هدف پیوند برقرار می‌کند؛ این پیوندها از چه نوعی هستند؛ تا چه میزان پایدارند و در نهایت چه واکنش‌های دیگری رقم خواهد خورد، از جمله سوالات شگفت انگیز در این حوضه می‌باشد. از آنجایی که افسردگی یکی از مشکلات روزافزون انسان قرن جدید است، مکانیسم اثر داروهای ضد افسردگی نیز بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. موضوعی که تا حد امکان به آن خواهیم پرداخت.
همانطور که می‌دانید داروها بر اساس ساختار شیمیایی، ماکرومولکول هدف، نوع عملکرد و خیلی فاکتورهای دیگر در گروه‌های خاصی طبقه‌بندی می‌شوند. هرچند رفتار اختصاصی هر یک از داروهایی که در یک گروه قرار دارند با داروهای دیگر همان گروه متفاوت است، اما در یک سری ویژگی‌های اساسی با یکدیگر مشترک می‌باشند. از این رو می‌توان به صورت کلی درباره‌ی رفتار احتمالی آن دارو در بدن بر اساس داروهای موجود در آن گروه قضاوت و پیش بینی کرد.
داروهای ضد افسردگی در ۵ گروه کلی طبقه بندی می‌شوند. اعضای هر گروه ساختار شیمیایی و مکانیسم عمل مشترکی با دیگر هم گروهی‌های خود دارد.
مکانیزم عمل گروه‌های مهم داروهای ضد افسردگی:
-
داروهای مهار کننده‌ی مونوآمین اکسیداز (MOI) :
مونوآمین اکسیدازها گروهی از آنزیمهای مغزی موجود در غشاء میتوکندری هستند که مونوآمین‌هایی مانند دوپامین، سروتونین، اپی‌نفرین و دیگر انواع مونوآمین‌ها را اکسید می‌کنند. در بدن انسان دو نوع آنزیم مونوآمین اکسیداز به نام‌های MAO-A و MAO-B وجود دارد. هر دو آنها در نورونها وسلول‌های آستروگلیا وجود دارند. علاوه بر مناطق ذکر شده، این آنزیم‌ها در خارج از سیستم عصبی مرکزی نیز یافت می‌شوند. MAO-A در لوله‌ی گوارش، کبد و همچنین جفت وجود دارد و MAO-B نیز در پلاکت‌ها دیده می‌شود.
مهار آنزیمی که MOI ها به وجود می‌آورند بر اساس نوع مهارشان به دو دسته تقسیم می‌شوند. اولین نوع دسته بندی داروهای این گروه، بر اساس برگشت پذیر بودن یا برگشت ناپذیر بودن مهار آنزیمی حاصل از فعالیت آنهاست. در دومین نوع دسته بندی داروهای این گروه، بر اختصاصی بودن یا نبودن مهار آنزیمی این داروها تمرکز شده است. به عنوان مثال؛ فنلزین و ایزوکربوکسازید مهارکننده‌ی غیر قابل برگشت غیر اختصاصی هستند و موکلوبماید مهارکننده‌ی قابل برگشت اختصاصی است.
از آنجایی که آمینو اسید تیرامین سبب آزاد سازی مونوآمین‌های اپی نفرین، نور اپی‌نفرین و دوپامین می‌شود؛ مصرف این داروها به همراه مواد غذایی که حاوی تیرامین هستند سبب بالا رفتن فشار خون می‌شود.
-
داروهای تری‌سایکلیک و تتراسایکلیک (TCA):
علت نام گذاری این داروها، وجود ۳ یا ۴ حلقه آمینی می‌باشد. این دسته از داروها سبب بازجذب سروتونین و نورآدرنالین می‌شوند. یکی از داروهایی که در این گروه قرار دارد، میرتازاپین است. این دارو به علت آنکه برای اتورسپتورها و هترورسپتورهای مرکزی ۵۲ به عنوان آنتاگونیست عمل می‌کند، فعالیت سیستم‌های سروتونرژیک و نورآدرنرژیک را افزایش می‌دهد. این دارو با همین فعالیت، رسپتورهای HT2A-5 و HT2C-5 و گیرنده‌های هیستامینی را مهار می‌کند که نتیجه‌ی فعالیت این دارو کاهش اضطراب و خواب آلودگی می‌باشد.
نمونه‌های دیگر این گروه، داروهای ایمی پرامین و نورتریپتیلین است که تحرک اسپرم را مهار می‌کنند. به همین علت است که در عملکردهای جنسی مردان تاثیر می‌گذارند. این داروها همچنین سبب اختلال در انزال می‌شوند. داروهای این گروه بر روی محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گنادی تاثیر می‌گذارند و در روند اسپرماتوژنز و اووژنز اختلال ایجاد می‌کنند. همچنین به واسطه‌ی کنترل سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک از طریق اثرات جانبی که بر گیرنده‌های آدرنرژیک و کولینرژیک می‌گذارد، می‌توانند باروری فرد را نیز تحت تاثیر قرار دهند.
-
مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs):
این گروه مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین هستند و امروزه رایج‌‌ترین داروهای ضدافسردگی از این گروه انتخاب می‌شوند. به علت اینکه داروهای این گروه، جذب و بازجذب سروتونین را بلوکه می‌کنند، پیام رسانی در نورونها راحت‌تر صورت می‌گیرد و از این رو فرد خوش خلق‌تر خواهد بود.
از دیگر داروهایی که در این گروه قرار دارند، فلوکستین و ونلافاکسین می‌باشد. این داروها به صورت غیر مستقیم ظرفیت پرتاب منی و قابلیت نعوظ مردان را کاهش می‌دهند و سبب بی‌میلی جنسی و حتی کاهش باروری در هر دو جنس می‌شوند. در این مورد، مکانیزم عمل آنها همانند گروه قبلی می‌باشد.
-
داروهای مهارکننده بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین(SNRIs):
مکانیسم این گروه همانند داروهای SSRI است.
-
سایر داروهای ضد افسردگی:
سایر داروها دارای مکانیزم مشخصی نیستند؛ زیرا که مکانیسم عمل آنها پیچیده‌تر و اختصاصی‌تر از گروه‌هایی است که در بالا به آنها پرداخته شده است.
طول درمان داروهای ضد افسردگی:
بسته به نوع بیماری و تشخیص پزشک، طول درمان توسط این داروها متفاوت است. اما تحقیقات نشان داده است که هرچه طول درمان بلندتر باشد، تغییرات بیوشیمیایی نامطلوب‌تری در بدن به وجود می‌آید.