فلوکستین، دارویی با قابلیت‌های فراوان
پیش از پرداختن به موضوع فلوکستین، نیاز به بیان پیش زمینه‌ای راجع به افسردگی می‌باشد. افسردگی یکی از اختلالات روانی می‌باشد که به‌صورت وجود حالات و خلقیات افسرده، که حداقل به مدت ۲ هفته به طول بیانجامد، تعریف میشود. علائمی همچون کاهش تمرکز، کندی حرکتی-روانی،داشتن احساس گناه و افکاری در رابطه با مرگ و خودکشی از جمله نشانه‌های این بیماری است.
از علل ابتلا به بیماری افسردگی می‌توان به عوامل زیر اشاره کرد:
- عوامل زیست‌شناختی(مانند انتقال دهنده‌های عصبی همچون سروتونین، نوراپی‌نفرین، دوپامین و عوامل ژنتیکی)
- عوامل روان‌شناختی و اجتماعی(مثل اتفاقات مختلف در زندگی)
- عوامل استرس‌زای مختلف درونی (مانند تغییرات سطح سرمی موادی مانند کلسترول، تری‌گلیسریدها، قندها و فاکتورهای انعقادی موجود در خون)
.
در حیوانات نیز استرسورهای غیرقابل پیش‌بینی، تغییراتی را در شاخص‌های رفتاری از جمله رفتار حرکتی و اکتشافی، اختلال در تغذیه و اختلال در رفتار جنسی ایجاد می‌کند.
براساس تحقیقات، ثابت شده‌است که استرس سبب آزادسازی کورتیکواستروئیدها از قشر آدرنال کلیه میشود. در نتیجه، از طریق اختلال در کارکرد هیپوکامپ، افسردگی بروز پیدا می‌کند. از طرفی، افسردگی ناشی از استرس نیز ممکن است در پی کاهش سروتونین در سیناپس، کاهش نوراپی‌نفرین در بخش‌های مختلف مغز همانند قشر فرونتال و یا کاهش تولید فاکتور نوروتروفیک تولید شده از مغز در هیپوکامپ نیز ایجاد شود.
فلوکستین که با نام آیوپاک (RS)-n-متیل-۳-فنیل-۳-[۴-(تری‌فلورومتیل)فنوکسی]پروپان-۱-آمین و نام‌های تجاری پروزاک، سارافن و یا فلوکستین‌هیدروکلرید شناخته شده است،یکی از بازدارندههای بازجذب انتخابی برای سروتونین می‌باشد. این دارو در مقادیر بالا می‌تواند بازجذب دوپامین و نوراپی‌نفرین را نیز مهار کند. همچنین آگونیست گیرنده‌ی σ۱(سیگما ۱) و مهارکننده‌ی کانال کلر وابسته به کلسیم نیز هست. به دلیل فعالیت فلوکستین، آن را در گروه داروهای ضدافسردگی طبقه‌بندی می‌کنند. از این دارو برای درمان افسردگی شدید، پرخوری عصبی(بولیمیا)، وسواس فکری و اختلال ناخوشی پیش‌قاعدگی در زنان(PMDD) استفاده میشود.
همچنین از این دارو با داروی دیگری به‌نام الانزاپین(زیپرکسا) برای درمان افسردگی پانیک(شیدایی) که به علت اختلالات دوقطبی نمود می‌یابد، نیز استفاده میشود. مشاهدات نشان‌داده‌است که اگر در مواردی، درمان افسردگی با دست کم ۲ داروی دیگر موفقیت‌آمیز نباشد، می‌توان از این دارو به عنوان جایگزین استفاده‌کرد.
.
این دارو به‌صورت oral مصرف میشود. از طریق پلاسما جذب شده و در کبد متابولیزه می‌گردد. نیمه عمر آن در موارد حاد ۱ تا ۳ روز و در موارد مزمن ۴ تا ۶ روز است و از طریق کلیه‌ها نیز دفع میشود. با فرمول شیمیایی C۱۷H۱۸F۳NO دارای وزن‌مولکولی g.mol-۱۳۰۹.۳۳ می‌باشد. نقطه‌ی ذوب آن ۳۵۴ تا ۳۶۰ درجه فارنهایت و یا ۱۷۹ تا ۱۸۲ درجه سانتیگراد است؛ و نقطه‌ی جوشی معادل ۳۹۵ درجه‌ی فارنهایت دارد.
این دارو باعث کاهش غلظت سرمی هورمونهای تری یدوتیرونین آزاد، تیروکسین، تیروکسین آزاد و کورتیزول میشود اما در غلظت سرمی هورمون تری یدوتیرونین آزاد تغییر خاصی ایجاد نمی‌کند. فلوکستین با تاثیر بر فعالیت محور HTPA(محوری در راستای هیپوتالاموس،هیپوفیز و غده‌ی آدرنال)، میزان ترشح هورمون کورتیزول را کاهش میدهد. همچنین با افزایش ترشح هورمون پرولاکتین، باعث کاهش فعالیت غده تیروئید میشود و از این طریق سبب مهار ترشح هورمون آزاد کننده تیروتروپین و کاهش میزان تولید تیروتروپین و دیگر هورمونهای تیروئیدی می شود.
نتایج حاصل از مطالعات مختلف نشان میدهد که داروهای ضد افسردگی بر ترشح هورمونهای جنسی تاثیرات قابل لمسی ایجاد می‌نمایند، که متاسفانه میزان مصرف این داروها در زنان بیشتر از مردان است. در آزمایشی بر روی موشهای صحرایی، دریافتند که فلوکستین باعث کاهش غلظت استروژن، پروژسترون و FSH شده و سبب ایجاد اختلالاتی در فیزیولوژی تولید مثل موشهای صحرایی ماده میشود.
عوارض‌جانبی:
از علائمی مثل ایجاد توهم،ضعف در حافظه ، سردرد، ایجاد اختلال در عملکردهای جنسی(مانند ازبین رفتن میل جنسی ، خشکی واژن، آنورگاسمی و حتی اختلال نعوظ)، اضطراب، لرزش بدن، حالت تهوع، احساس خواب آلودگی، احساس بی‌قراری، عصبانیت و ایجاد علائم آلرژیک می‌توان نام برد. علائم جدی‌تر این دارو عبارتند از: سندروم سروتونین، ایجاد حالات شیدایی، تشنج، افزایش احتمال خطر خودکشی در افراد زیر ۲۵ سال و افزایش خطر خونریزی. توقف ناگهانی و خودسرانه‌ی مصرف دارو نیز با پیامدهایی همچون سندروم ترک دارو، ایجاد اضطراب، احساس سرگیجه و تغییرات حسی همراه است.
پروزاک
تداخلات دارویی:
اگر داروهای گروه بازدارنده‌ی بازجذب سروتونین(SSRI) از جمله فلوکستین، به صورت همزمان با داروهایی از گروه بازدارندههای مونوآمین‌اکسیداز(MAOI) مصرف شوند، سبب ایجاد مسمومیت‌های دارویی و ابتلا به سندروم سروتونین می‌گردند. حتی در برخی موارد، مصرف این دو گروه با یکدیگر، منجر به مرگ بیمار میشود.
مسمومیت با فلوکستین:
اوردوز شدن با فلوکستین معمولاً مشکلات جدی ایجاد نمی‌کند. در این مورد علائمی همچون تهوع، استفراغ، گیجی، لرزش بدن و افزایش ضربان قلب دیده‌خواهدشد. در بیمارانی که مشکلات مغزی وجود دارد اگر مصرف این دارو به اندازه‌ی ۱۵۰۰mg برسد، معمولاً مقدار کمی سمیت ایجاد میشود. در این حالت ممکن است پیامدهایی همچون تشنج، اختلالات شدید قلبی و حتی مرگ ایجاد شود.