داروهای محرک با چه مکانیسم‌های کلیدی سبب بهبود بیمار می‌شوند؟
لفظ کلمه‌ی مُحَرّک یا انگیزنده به طور کلی به هر ترکیب شیمیایی سایکو اکتیو که بتواند دستگاه عصبی مرکزی را تحریک کند، گفته می‌شود. حتی مشاهده شده است که بسیاری از این محرک‌ها توانایی تحریک سیستم عصبی محیطی را نیز دارند. داروهای محرک نیز که از این مواد ساخته می‌شوند سبب افزایش تمرکز، هوشیاری، افزایش سرعت تفکر، سرخوشی، افزایش اعتماد به نفس و افزایش یا کاهش اشتها( بسته به ساختار فیزیولوژی بدن فرد) می‌گردند. از این داروها برای درمان چاقی مفرط، اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی و نارکولپسی استفاده می‌شود.
داروهای محرک، خود دسته‌ی بزرگی از داروها می‌باشند که در زمینه های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این حال در ادامه به بحث پیرامون مکانیسم عمل رایج‌ترین انواع این داروها، تاثیراتی که در بدن به وجود می‌آورند و برخب تداخلات دارویی آنها خواهیم پرداخت.
مکانیسم عمل رایج‌ترین داروهای محرک:
-
بوپروپیون:
نام آیوپاک این دارو (±)-۲-(ترت-بوتیل‌آمین)-۱-(۳-کلرو فنیل)پروپان-۱- اُن است و با نام تجاری Wellbutrin و Zyban شناخته می‌شود. این دارو در کبد توسط CYP2B6 و ۲D6 متابولیزه می‌شود و در نهایت از طریق کلیه‌ها دفع می‌گردد. این دارو از طریق ممانعت از بازجذب انتخابی دوپامین و نوراپی نفرین عمل می‌کند. همچنین می‌تواند سبب تحریک نورون پیش سیناپسی به آزادسازی دوپامین و نوراپی نفرین در سیناپس شود. بوپروپیون آنتاگونیست غیر رقابتی برای گیرنده‌های استیل کولینِ نیکوتینی می‌باشد، به همین علت می‌تواند به ترک سیگار کمک کند. این دارو با افاویرنز، اورفنادرین، پاروکستین، تیکلوپیدین، دیازپام، ریفامپین، ریتوناویر، سرترالین، سیتالوپرام، فلوکستین، فنوباربیتال، فنی توئین،کارمازپین، کلوپیدوگرل (پلاویکس)، کلوتریمازول، لوپیناویر و ونلافاکسین تداخل دارویی دارد.
-
متیل فنیدات:
این داروی محرک با نام تجاری ریتالین، کُنسِرتا و متیلین به فروش می‌رسد. در کبد متابولیزه شده و از طریق ادرار دفع می‌گردد. متیل فنیدات از نظر ساختار شیمیایی، ساختار آمفتامینی دارد اما نمی‌تواند سبب آزادسازی کاتکول‌آمین‌ها و مهار بازجذب سروتونین شود و به همین علت است که نسبت به آمفتامین دارای برتری دارویی می‌باشد.
این دارو بازجذب دوپامین را به طور موثری مهار می‌کند و همچنین می‌تواند نوراپی‌نفرین را نیز به میزان کمتری مهار کند. همانطور که می‌دانید ایجاد مشکل در فعالیت این دو نوروترانسمیتر سبب ایجاد سندرم اختلال کم‌توجهی – بیش‌فعالی می‌شود. متیل فنیدات به علت اینکه می‌تواند فعالیت این دو انتقال دهنده‌ی عصبی را نیز افزایش دهد، موجب درمان این بیماری می‌شود. این دارو با همین مکانیسم بر گیرنده‌های دوپامینرژیک تاثیر گذاشته و بیماران مبتلا به حمله‌ی خواب را نیز بهبود می‌بخشد.
-
داروهای محرک
مت آفتامین:
نام آیوپاک این دارو N-متیل-۱-فنیل پروپن-۲-آمین است. شیشه، همان مت آفتامین با خلوص پایین می‌باشد که با شکر یا جوش شیرین ترکیب شده است و اثرات آن به مراتب بیشتر و خطرناک‌تر از مت آفتامین خالص است. متابولیسم این دارو در کبد اتفاق می‌افتد و در نهایت نیز از طریق کلیه‌ها دفع می‌شود. عوارضی که این دارو در بدن افراد سالم به وجود می‌آورد بسیار خطرناک و جبران ناپذیر می‌باشد. به علت اینکه پس از ورود به بدن سبب تحریک سیستم عصبی مرکزی به آزاد سازی دوپامین از پایانه‌های نورون‌ها می‌شود، حالت تهاجمی و حرکات جسمانی فرد افزایش می‌یابد. این مکانیسم سبب افت حافظه و آسیب‌های مغزی، پرخاشگری و تهاجم، ایجاد رفتار‌های جنون آمیز و همچنین آسیب‌های قلبی می‌شود. از عوارض روانی که این دارو در فرد ایجاد می‌کند، ایجاد علائم اسکیزوفرنی می‌باشد.
-
افدرین:
این دارو با نام آیوپاک ۲-(متیل‌آمینو)۱-(RS)-فنیل‌پروپان-۱-اُل شناخته می‌شود. این دارو با تحریک گیرنده‌ی ۲B آدرنرژیک سبب گشاد شدن برونش‌ها و ریه(برونکودیلاتور) می‌شود. دیگر ماکرومولکول هدف این دارو، گیرنده‌ی ۱B آدرنرژیک می‌باشد که تحت تاثیر این دارو سبب ایجاد اثرات وازوپرسور می‌گردد. این دارو همچنین یک ماکرومولکول هدف دیگر نیز دارد و آن رسپتور‌های α-آدرنرژیک موجود در عروق خونی مخاط بینی می‌باشد که تحت تاثیر این دارو سبب فعالیت ضد احتقانی در بینی می‌شود.
-
اکستازی:
این قرص شادی آور با نام آیوپاک (RS)-1-(بنزو[d][1،۳]دی‌اُکسُل-۵-ایل)-N-متیل‌پروپان-۲-آمین و نام‌های تجاری EX یا XTC شناخته می‌شود. متابولیسم این دارو توسط CYP450 و مخصوصا CYP2D6 در سلول‌های کبدی رخ می‌دهد و درنهایت نیز از طریق کلیه‌ها دفع می‌گردد. این ماده سبب افزایش آزاد سازی و مهار بازجذب دوپامین، سروتونین و نور اپی‌نفرین می‌شود.
-
دگزامفتامین:
این دارو با نام آیوپاک (۲S)-1-فنیل‌پروپان-۲-آمین شناخته می‌شود. همانند بسیاری از داروها در کبد متابولیزه می‌شود و از طریق ادرار نیز دفع می‌گردد. این دارو دارای فعالیتی دوگانه می‌باشد؛ از آن جهت که توانایی آزاد سازی و همچنین مهار بازجذب کاتکول‌آمین‌هایی مانند دوپامین و نور اپی‌نفرین را دارد. نتیجه‌ی فعالیت این دارو در بدن افزایش انگیزه، افزایش عملکرد مغز ، سرخوشی، کاهش خواب‌آلودگی، افزایش تمرکز و افزایش سرعت تفکر است.
-
مدافینیل:
نام آیوپاک این دارو ۲-[(دی‌فنیل‌متیل)سولفینول]اَسِت‌آمید می‌باشد و با نام تجاری Provigil در بازار عرضه می‌شود. متابولیسم این دارو توسط CYP1A2، CYP2B6، CYP2C9 ، CYP2C19، CYP3A4 و CYP3A5 در سلول‌های کبدی انجام می‌شود و در نهایت نیز از طریق ادرار دفع می‌گردد. این دارو سبب مهار بازجذب دوپامین، افزایش نور اپی‌نفرین موجود در مغز و خون، مهار کاتکول-O-متیل ترانسفراز و همچنین افزایش هیستامین موجود در هیپوتالاموس می‌شود. این دارو همچنین آگونیست رسپتور دوپامینی ۲D می‌باشد.