اثر درمانی کتامین بر روی اختلال افسردگی

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی تاثیر داروی کتامین بر روی اختلال افسردگی تک قطبی اجرا شد. جامعه آماری کلیه کسانی بودند که جهت دریافت کتامین به بیمارستان ایرانیان ارجاع داده شدند. روش نمونه گیری غیر احتمالی در دسترس استفاده شده است لذا ادعای تعمیم دهی به سایر موارد مشابه را ندارد . روش اجرای پژوهش هدف کاربردی، از نظر روش اجرا توصیفی می باشد. در گردآوری اطلاعات از ابزار پژوهش فیش تحقیق و پرسشنامه استفاده شده است. از آمارتوصیفی برای تحلیل داده ها و از شاخص های آماری میانگین، فراوانی و درصد فراوانی جهت توصیف و تحلیل داده ها به کار گرفته شد و در تحلیل داده ها از نرم افزار  spss استفاده شد. با توجه به امکانات و دسترسی پژوهشگر از میان جامعه آماری ۱۲۰ نفری مراجعه شد و از بین آنها امکان دسترسی به ۶۰ نفرفراهم گردید و سرانجام ۶۰ پرشسنامه صحیح مبنای اطلاعات قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان می دهد که اثرات افسردگی در اولین جلسه تا پایان جلسه ششم کاهش یافته است با توجه به تاثیر قابل ملاحظه کتامین در کاهش علائم افسردگی و نداشتن عوارض جانبی می توان از این دارو به عنوان درمان کمکی در بیماران مبتلا به افسردگی استفاده کرد.

مقدمه

ویژگی اختلال افسردگی تک قطبی یک دوره دو هفته ایی است که در آن تقریبا هرروزیا بیشتراوقات   روز خلق افسرده وجود دارد یا تقریبا در همه فعالیتها علاقه یا لذت از بین می رود سایرعلائم بالقوه عبارتند از: کاهش ویا افزایش وزن، تغییردراشتها، بی خوابی یا پرخوابی تقریبا هر روز، تحریک یا اختلال روانی- حرکتی تقریبا هر روز، خستگی یا از دست دادن انرژی تقریبا هر روز، احساس بی ارزشی یا گناه بیش از حد، اختلال در توجه و تمرکز، افکار مرگ و عقاید خودکشی مکرر، اقدام به خودکشی یا برنامه خودکشی. علائم اختلال افسردگی تک قطبی باعث ایجاد پریشانی یا اختلال قابل توجه در زمینه های اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه های عملکردی می شود. برای دستیابی به معیارهای تشخیصی اختلال افسردگی تک قطبی نباید هیچ سابقه ای از یک بیماری جنون یا دوره اختلال دو قطبی وجود داشته باشد.

کتامین یک ترکیب مصنوعی است که انتقال دهنده عصبی به نام گلوتامات را تعدیل می کند مدتهاست

که در محیط بالینی به عنوان بی حس کننده و ضد درد استفاده می شود و یک روان گردان است در

دوز مناسب. در این مقاله ابتدا به بررسی اختلال افسردگی می پردازیم؛ سپس نقش کتامین را در درمان افسردگی بررسی می کنیم.

۱-متخصص اعصاب و روان ۲- متخصص بیهوشی ۳- کارشناس ارشد روانشناسی بالینی ۴- کارشناس ارشد روانشناسی بالینی

افسردگی ونشانه های افسردگی

اصطلاح “افسردگی” به منظورهای گوناگون و برای توصیف خلق، شناسایی یک نشانگان و به عنوان یک مفهوم در طبقه بندی بیماریهای روانی بکار می رود. “خلق افسرده” را بیشتر افراد به عنوان “احساس ناخشنودی” یا “درماندگی” می شناسند؛ این تجربه ممکن است شامل احساسهای، بی حوصلگی، گناه، بی ارزش بودن، خودخواری شماری، واماندگی و بی تفاوتی باشد.

نشانگان افسردگی” شامل مجموعه ای از نشانه های بیمارگون است که در کار روانپزشکی معمولا مشاهده می شود.این نشانگان بطور کلی شامل خلق افسرده، از دست دادن علاقه، اضطراب، اختلال خواب، از دست دادن اشتها، فقدان انرژی و افکار مربوط به خودکشی است.

همچنین گریه کردن و کندی درعمل و گفتارنیز ممکن است  وجود داشته باشند؛ و بعضی از مواقع با گوشه گیری افراطی همراه است. بعضی از این بیماران دچار توهم می شوند که اغلب به شکل صداهایی است که آنها را مورد تمسخر قرار می دهند؛ و ممکن است هذیانهایی داشته باشند مبنی براین که آنها مسئول رخداد یک فاجعه وحشتناک هستند.

افزون به آنها ، افسردگی یک مفهوم مربوط به طبقه بندی بیماریها است. از این نظر بر مبنای تاریخچه و نشانه ها، آن را به انواع فرعی دو قطبی (افسردگی –شیدایی ) رون زاد؛ واکنشی؛ روان رنجور و روان پریش تقسیم کرده اند. (نیکخو و آوادیس یانس، ۱۳۷۹،۱۲۷ ).

در کنارآن شرایط ، پزشکی( به عنوان مثال، مشکلات تیروئید، تومور مغزی یا کمبود ویتامین) میتواند علائم افسردگی را بروز دهد بنابراین علل پزشکی مدیکال را نیز باید در نظر گرفت.

شیوع افسردگی در هر سال از هر۱۵  بزرگسال (۶/۷) درصد یک نفر، و از هر۶  نفر یک نفر (۶/۱۶)  درصد را شامل می شود. افسردگی در هر دوره ایی از زندگی می توان؛ اتفاق افتد اما بطور متوسط اولین بار در اواخر نوجوانی تا اواسط ۲۰ سالگی شایع تر است. زنان بیشتر از مردان دچار افسردگی می شوند برخی مطالعات نشان می دهد که یک سوم زنان در طول زندگی خود یک دوره افسردگی اساسی را تجربه کرده اند.  نقش وراثت در صورت داشتن افسردگی در بستگان درجه یک  )والدین؛ فرزندان؛ خواهر و برادر) درجه بالایی از وراثت پذیری وجود دارد.

در افسردگی ممکن است، خلق و خوی و یاعلاقه لذت برای بیشتر از دو هفته کاهش می یابد.درمقابل غم و اندوه عزت نفس معمولا حفظ می شود درحالی که افسردگی تک قطبی؛ احساس بی ارزشی و نفرت از خود رایج است (تورس ۲۰۲۰.).

عوامل مختلف افسردگی

عوامل مختلفی می تواند در افسردگی نقش داشته باشد.

بیوشیمی: تفاوت برخی مواد شیمیایی در مغز ممکن است به علائم افسردگی کمک کند.

ژنتیک: افسردگی می تواند در خانواده ها ایجاد شود. به عنوان مثال؛ اگر دوقلوی همسان مبتلا به افسردگی باشد، دیگری نیز ۷۰ درصد احتمال دارد که دوره ایی از زندگی به این بیماری مبتلا شود.

شخصیت: به نظر می رسد افرادی که دارای اعتماد به نفس پایینی هستند که به راحتی تحت فشار استرس قرار می گیرند یا به طور کلی بدببین هستند، افسردگی را تجربه می کنند.

عوامل محیطی: قرار گرفتن مداوم در معرض خشونت؛ فقر؛ کسانی که تحت سوء استفاده قرار می گیرند بیشتر در معرض مبتلا به افسردگی هستند. (تورس ۲۰۲۰.).

مباحث مرتیط با بعد از آشنایی با مفهوم افسردگی ناظر به این مقاله در ادامه به تبیین کتامین می پردازیم.

کتامین چیست؟

کتامین به اندازه سایر داروها MDMA روان گردان با مشخصات پسیلوسیبن مورد توجه قرار نگرفته است اما روانپزشکان از نزدیک به ۲۰ سال قبل از آن به عنوان مکمل روان درمانی با خیال راحت از آن استفاده می کنند.

تاثیر آن به نحوه استفاده از آن بستگی دارد و میزان مصرف نیزمهم است همچنین این که تزریق آن وریدی یا عضلانی  باشد یا از طریق دهان مهم است. درمان تسهیل شده با کتامین فرایندی  است که به ما امکان دسترسی به ناخودآگاه را می دهد در دوزهای پایین کتامین حالت خواب آوری یا خواب آلودگی ایجاد می کند در طول زندگی عادی، بیداری، موانع و مکانیسم های دفاعی داریم که می تواند خاطرات و عواطف و ترسهای ناخوشایند یا غیر قابل تحمل را از بین ببرد احساساتی که آنها را سرکوب می کنیم در ضمیر ناخودآگاه خود ذخیره می کنیم جایی که نمی توانیم به راحتی به آن دسترسی پیدا کنیم کتامین می تواند آن موانع را از بین ببرد و فیلتر را بر روی ناخودآگاه باز کند در دوزهای بالاتر کتامین می تواند تجزیه شود و تجربیات غیر شخصی عمیق و معناداری ایجاد کند.( جانسون ۲۰۰۴).

 

کتامین تراپی به صورت  IV چگونه کار می کند؟

محققان کاملا مطمئن نیستند که کتامین چگونه کار می کند. از انجا که به افراد کمک می کند تا افسردگی شدید خود را بهتر کنترل کنند، مانند یک ضد افسردگی عمل میکند و در صورت عدم موفقیت بر سایر درمانها ؛ این عمل را انجام می دهد. اگر چه؛ محققان معتقدند که این مکانیسم کاملا متفاوت ازسایرروشهای داروهایی ضد افسردگی است.

سیناپتوژنز

تزریقIV کتامین گیرندهای NMDA در مغز را مورد هدف قرار می دهد.این ماده به این گیرنده ها متصل می شود، در نتیجه مقدار انتقال دهنده عصبی منتخب به نام گلوتامات در فضای بین سلولهای عصبی افزایش می یابد. گلوتامات اتصالات را در گیرنده دیگری به نام گیرنده و NMDA  فعال می کند این گیرنده های AMPA فعال شده همزمان با هم کار می کنند؛ AMPA مولکولهای اضافی آزاد می کنند که به نورون ها در برقراری ارتباط در مسیرهای جدید کمک می کنند. این فرآیند پیچیده سیناپتوژنز نامیده می شود و بر خلق و خو، شناخت و الگوهای فکری تاثیر می گذارد.

محققان معتقدند که کتامین از راه های دیگری نیز بر افسردگی تاثیر می گذارد . به عنوان مثال به نظر می رسد سیگنالهایی را که باعث التهاب می شوند، را کاهش می دهد که با اختلالات خلقی مرتبط است، به نظر می رسد ارتباط بین مناطق خاص درون مغز را تسهیل می کند. به طور کلی کتامین احتمالا همزمان با همه این روش ها کار می کند به همین منظورمحققان مشتاق به انجام مطالعات بیشتر در مورد اثرات بیشتر در مورد اثرات درمانی و همچنین عوارض جانبی بالقوه هستند.

هنگامی که بیماران به تزریق IV کتامین پاسخ می دهند، به احتمال زیاد در طی شش تزریق به آن پاسخ می دهند. اگر فردی به هیچ وجه پاسخی را تجربه نکند ؛ بعید است که به تزریق های بعدی پاسخ دهد. در آن مرحله ؛ متخصص بهداشت روان احتمالا یک روش جایگزین برای افسردگی پیشنهاد می کند. در واقع افرادی که در طی یک تا شش درمان اولیه کتامین از افسردگی رهایی می یابند ، احتمالا درمان را ادامه می دهند . به احتمال زیاد؛ درمان با ادامه تکرار در یک دوره طولانی تر، همچنان موثر خواهد بود. جلسات مداوم باید اثر مثبت تزریق کتامین اولیه را در مقابل دستیابی به تسکین اضافی طولانی کند . به طور خلاصه، تاثیرات چشمگیری که بیمار در ابتدا تجربه می کند را ندارد.

اثرات جانبی

همه داروها با عوارض جانبی همراه هستند، از متوسط تا شدید . هنگامی که  به دنبال درمان افسردگی شدید هستید، به ویژه هنگامی که بیمار افکار خودکشی را تجربه می کند ، مزایای بالقوه ممکن است بیشتر از خطرات باشد. با این وجود، در مورد عوارض جانبی که شامل موارد زیر در تزریق احتمالی IV کتامین است به بیماران  توصیه می شود.

 

هدف پژوهش

هدف اصلی بررسی اثر کتامین بر روی اختلال افسردگی تک قطبی بود.

روش شناسی تحقیق

جامعه آماری و نمونه تحقیق

جامعه آماری کلیه کسانی که جهت دریافت کتامین به بیمارستان روانپزشکی ایرانیان ارجاع داده شدند. روش نمونه گیری در دسترس است و کلیه کسانی که جهت دریافت کتامین به این مرکز ارجاع داده شدند تحت مطالعه قرار گرفتند. لذا در این تحقیق نمونه مورد استفاده عبارت است از ۶۰ نفر از مردان و زنانی که در سال ۱۳۹۹ به بیمارستان روانپزشکی ایرانیان ارجاع داده شدند. دراین تحقیق ۱۲۰ نفر به این مرکز مراجعه و امکان دسترسی به ۶۰ نفر فراهم شد.

روش نمونه گیری

برای انتخاب نمونه، از نمونه گیری در دسترس استفاده شده است. انتخاب بدین صورت بود که مورد نمونه ها ۴۷% زنان و ۵۳% مردان را تشکیل داده است که به عنوان نمونه گیری غیر تصادفی انتخاب شدند، پس از آنها خواسته شد که پرسشنامه های مربوط را پر کنند. از آنجا که از یک روش نمونه گیری غیر احتمالی برای انتخاب نمونه ها استفاده شده است، نتایج پژوهش قابل تعمیم به سایر موارد نیست.

روش اجرای پژوهش

پژوهش نظر هدف کاربردی، از نظر روش اجرای پژوهش توصیفی می باشد. گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شده است. در این پژوهش اجرای تست به صورت انفرادی صورت گرفت  که قبل از انجام کتامین که بعد از توضیح دادن هدف پژوهش و تشکر و همکاری، آزمون همراه  با اطلاعات شخصی و خانوادگی که در صفحه اول پرسشنامه آمده است در اختیار آزمودنی قرار گرفت. اطلاعات شخصی و خانوادگی عبارتند از (سن و میزان تحصیلات) که در اختیار آنان قرار گرفت ، این آزمون درهرجلسه قبل از انجام کتامین ازآزمودنی گرفته شده است.

ابزار پژوهش

به منظور گردآوری داده ها و اطلاعات از فیش تحقیق و پرسشنامه استفاده شده است.

پرسشنامه افسردگی بک (BMD )

این پرسشنامه اولین بار در سال ۱۹۶۱ منتشرو بعدها مورئ تجدید نظر قرار گرفت، و نسخه خلاصه شده آن که در سال ۱۹۷۲ ارایه شده است.این پرسشنامه  ها به ویژه برای بازیابی تغییرات حاصل از درمان شناختی به کار برده اند.(نیکخو وآوادیس یانس ۱۳۵-۱۳۷۹.).

این پرسشنامه، توسط آرون بک طراحی شد که شامل ۲۱ سوال است و علائم اصلی افسردگی از جمله خلق و خو، بدبینی، احساس عدم موفقیقت، عدم رضایت از خود ، احساس گناه و انتظار مجازات؛ عقاید خودکشی را ارزیابی می کند.

در مورد احساس موضوع درهفته گذشته بود هر سوال دارای مجموعه ای از حداقل چهار گزینه پاسخ ممکن است که از نظر شدت متفاوت است و حتی نمره آزمون گرفته شده برای هر پاسخ مقدار ۰ تا ۳ اختصاص داده می شود و سپس نمره کل با یک کلید مقایسه می شود تا شدت افسردگی تعیین شود.( بک و همکاران(. ۱۹۸۸.

روش نمره گذاری پرسشنامه بک

جمع امتیازات	میزان افسردگی
۱۰-۱	طبیعی
۱۱-۱۶	کمی افسرده
۱۷-۲۰	نیازمند مشورت با روانشناس و روانپزشک
۲۱-۳۰	به نسبت افسرده
۳۱-۴۰	افسردگی شدید
بیشتر از ۴۰	افسردگی بیش از حد

 

روش آماری

پس جمع آوری اطلاعات خام و استخراج آنها از آمار توصیفی برای طبقه بندی : تنظیم داده ها، تعیین داده ها، تعیین میانگین، فراوانی، درصد فراوانی، با رسم نمودار مختلف استفاده شده و در مرحله تجزیه و تحلیل اطلاعات و استخراج نتایج و آزمون اصلی فرضیه اصلی یعنی تاثیر کتامین تراپی بر روی اختلال افسردگی بر روی نمونه ۶۰ نفری که در طی دو هفته به مدت ۶بار تحت دریافت کتامین در روزهای فرد بودند از روش مقایسه ای استفاده شده است. تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از نرم افزارهای SPSS انجام شده است.

 

 تشریح داده ها و اطلاعات

با توجه به امکانات و دسترسی پژوهشگرازمیان جامعه آماری ۱۲۰ نفر مراجعه شد و از بین آنها امکان دسترسی به ۶۰ نفرفراهم گردید و سرانجام ۶۰ پرسشنامه صحیح مبنای اطلاعات قرار گرفت. در این پژوهش، تزریق کتامین ، یک تجربه دو ساعته  برای مراجعان بود. در جلسه اول، علاوه بر اینکه از چه دارویی استفاده می کند تاریخچه پزشکی و روانپزشکی مرور شد. سپس پرسشنامه بک را برای آنها تشریح گردید وازبیمارخواسته شد که هر یک از سوالها را به دقت مطالعه کند و از بین ۴ گزینه یکی را با توجه به شرایط روحی خود انتخاب نماید ودرپایان پرسشنامه توسط روانشناس نمره گذاری شد. همچنین به بیماران توضیح داده شد که کتامین بطورمعمول یک دارویی بسیار ایمن است و عوارض کمی دارد بنابراین تا زمانی که هیچ چیزقابل توجهی مشکل ساز نباشد می توانیم ادامه دهیم این فرآیند درمان برای ۶ جلسه درمان یک ساعته در طی دو هفته وسپس ۴ جلسه  ریمایندرخواهیم داشت که ممکن است ماهانه انجام شود. درهرجلسه قبل ازانجام کتامین ابتدا پرسشنامه بک توسط بیمار تکمیل می شود.

در ابتدا، بیماران مناسب برای تزریق کتامین حداقل ۶ ساعت ناشتا بودند. کتامین معمولا با دوز ۵% میلی گرم تجویز می شود اما بعضی از بیماران ممکن است به دوزهای کمتر و برخی دیگر ممکن است با دوز ۷۵% میلی گرم در طول یک جلسه یکساعته پاسخ دهند با این حال ایمنی و کارآیی در جلسات مهم است. در طی درمان از بیماران خواسته شد که دراز بکشند و دوز تجویزشده را پس حل کردن با آب مقطر به شکل IV در طول یکساعت دریافت کنند. پس از دریافت کتامین افراد احساس سوزن سوزن شدن در بدن و آرامش کلی را تجربه می کنند ما سعی کردیم محیط را تا جایی که امکان دارد برای آن وضعیت روانی مساعد نگه داریم.

بطور کلی، هر گونه تغییردر وضعیت ادراکی مثل، سرگیجه و ضربان قلب توسط بیماران گزارش می شود برخی از بیماران خاص مثل فشار خون بالا، بی نظمی قلبی تزریق کتامین با احتیاط خاصی تجویز می شود.در حین دریافت کتامین بیماران از ماسک چشم استفاده می کنند .در طول جلسه علائم حیاتی (مثل ضربان قلب، فشارخون، ضربان تنفس، و اشباع اکسیژن در سطح هوشیاری؛ علائم و نشانه های آن را از طریق مانیتورینگ کنترل می شود. یک گروه پزشکی از جمله متخصص بیهوشی؛ متخصص اعصاب و روان و پرستارو روانشناسان بر بالین بیماران  حضور دارند تا هم از لحاظ فیزیکی و روانی به بیماران کمک کنند.

بیماران حدودا یک ساعت در وضعیت دراز کشیده می مانند و به دنبال آن تجربه کتامین به پایان می رسد و ما درمورد آنچه که حدودا یکساعت یا حدود آن به وجود می آید بحث می کنیم پس از تجربه اولیه کتامین به پایان می رسد؛ سپس یک روز در میان هفتگی  آنها را ملاقات خواهیم کرد و در مورد تجربه  کتامین بحث خواهیم کرد اینکه چه احساساتی به وجود آمده است معنای آن برای بیمار چیست. چه چیزی دیده است و بعد از تجربه چه احساسی دارند آنچه را که دیده و احساس شده است به گونه ای کشف می کنیم.